Promocja zdrowia

Promocję zdrowia historycznie poprzedzają koncepcje medycyny społecznej, medycyny środowiskowej i dziewiętnastowieczne ruchy higieniczne. Kraje europejskie mają swoje dobre doświadczenia, a Polska może pochlubić się wieloma wybitnymi postaciami pionierów promocji zdrowia. Już w 1522 roku ukazało się dzieło Macieja z Miechowa pod tytułem „Conservatio sanitatis”, czyli „Pielęgnowanie zdrowia”. Ludwik Perzyna w XVIII wieku opisał „Porządek życia w czerstwości zdrowia w długie prowadzący lata”. Jędrzej Śniadecki jest autorem dzieła „O fizycznym wychowaniu dzieci” (1805 rok). Nazwiska innych pionierów promocji zdrowia są powszechnie znane – Józef Dietl, Henryk Jordan, Ludwik Natanson. Szczególną rolę odegrało Warszawskie Towarzystwo Higieniczne utworzone w 1898 roku przez doktora Józefa Polaka.

Na zbyt mało popularną jeszcze koncepcję zdrowia publicznego składa się przekonanie o naturalnej wyższości podtrzymywania zdrowia nad walką z chorobami. Swój udział mają tu: epidemiologia, statystyka, ekonomika zdrowia, bioetyka, rehabilitacja, nauki o zarządzaniu i wiele innych.

Społeczne podejście do zagadnienia medycyny klinicznej, aby wpływać na środowisko i postawy ludzkie celem zachowania zdrowia, jest w opinii prof. Andrzeja Wojtczaka, zbyt rzadkie, chociaż jest wymogiem czasów. Inaczej lekarz straci pozycję lidera w walce o zdrowie społeczeństwa, pozwalając na nadmierne wpływy ludzi fachowych, ale nie związanych z głęboką znajomością istoty rzeczy, a więc mogących prowadzić do nieprzewidywalnych skutków odległych.

Zdrowie jest:

• wartością, dzięki której człowiek może realizować swoje aspiracje,

• zasobem, gwarantującym rozwój społeczny i ekonomiczny,

• środkiem do osiągnięcia lepszej jakości życia.

Wśród czynników, które wpływają na zdrowie człowieka wyróżnia się cztery grupy:

• styl życia – jego udział jest największy (50-60%) i jednocześnie jego zmiana leży w zasięgu możliwości każdego człowieka,

• środowisko fizyczne oraz społeczne życia i pracy (około 20%),

• czynniki genetyczne (około 20%),

• służba zdrowia, która może rozwiązać 10-15% problemów zdrowotnych społeczeństwa.

Wyraźnie widać, że dla zdrowia podstawową sprawą jest świadomość i wiedza ludzi na temat czynników umacniających zdrowie i je niszczących oraz wyrabianie postaw prozdrowotnych od początku życia jednostki.

Promocja zdrowia jest więc sztuką interwencji w systemy społeczne i zachęcania ich, aby rozwijały się w kierunku zdrowych środowisk.

Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikacja własnych potrzeb zdrowotnych), poprawę zdrowia (podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu).

Promocja zdrowia obejmuje pięć obszarów działań:

• budowanie zdrowotnej polityki publicznej,

• tworzenie środowisk pracy i życia sprzyjających zdrowiu,

• zachęcanie całego społeczeństwa do działań na rzecz zdrowia,

• rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu,

• reorientację służby zdrowia.

Promocja zdrowia, wcześniejszy prozdrowotny ruch społeczny, funkcjonuje też jako dziedzina nauki rozwinięta na gruncie dawnych zasad higieny. Jest procesem podejmowania decyzji w sprawach zdrowia, opiera się na aktywności środowisk i współpracy międzyresortowej.

Profilaktyka chorób to działanie głównie medyczne, przeciwko określonej chorobie lub grupie chorób. Często działania promocyjne i profilaktyczne są zbliżone do siebie i zmierzają w tym samym kierunku.

Profilaktyka zdrowotna, prewencja i promocja zdrowia nie są tym samym. Punktem wyjścia dla profilaktyki jest choroba, a celem profilaktyki jest zapobieganie schorzeniom. W promocji zdrowia punktem odniesienia jest zdrowie, a jej celem inwestowanie w zdrowie i wzmocnienie zdrowia. Wszystkie te określenia mają jednak wiele wspólnego, stąd różnice w szerokości zakresu działań określanych przez różnych autorów jako promocja zdrowia.